Vis kan toch wel? – deel 2

In deel 1 kon je lezen waarom ‘vis niet kan’ voornamelijk vanwege de dieren zelf. In dit tweede deel lees je nog 6 redenen om de consumptie van vis en andere zeedieren te vermijden. Maar we duiken eerst even in de oceaan zelf. Figuurlijk dan hè.

Om te beginnen weer wat feitjes:

• 71% van het aardoppervlak bestaat uit water, dit noemen we de oceaan
• Deze oceaan is voor het gemak onderverdeeld in 5 oceanen, maar die zijn allemaal met elkaar verbonden
• 97% van al het water op aarde bevindt zich in de oceaan, de ‘rest’ is zoet water (<1%) of zit in gletsjers en ijskappen (2-3%)
• 80% van de wereldbevolking woont binnen 100 km afstand van een kust
• Het grootste dier ooit op aarde is de blauwe vinvis: een zeezoogdier met een hart zo groot als een kleine auto

Onderwaterlandschap

Interessant is hoe het ‘landschap’ in dat gigantische water eruitziet. Zo verschillen de diepten onderling nogal, wat zeer bepalend is voor wat er kan leven te ja of te nee. Grofweg zijn er drie diepten te onderscheiden:

1. Zonnige zone (tot ca. 200 m)
   Rijk aan zonlicht dus planten kunnen er volop leven. Verder bulkt het er van de plankton wat verklaart dat 90% van al het zeeleven in deze zone leeft.
2. Schemerige zone (ca. 200 – 1000 m)
   Planten kunnen in deze zone niet meer leven. Ondanks het weinige licht heeft een aantal dieren zich weten aan te passen zodat ze hier toch kunnen overleven.
3. Duistere zone (vanaf ca. 1000 m)
   In deze zone is het compleet donker. Ook is de waterdruk extreem hoog en is het er erg koud. Slechts enkele dieren kunnen in deze barre omstandigheden overleven. En nu komt het: 90% van de oceaan bevindt zich in deze zone.

En verder ter illustratie: de gemiddelde diepte van de oceaan is ca. 4000 m met een temperatuur van net boven het vriespunt en met op het allerdiepste punt een druk vergelijkbaar met die van 50 vliegtuigen op een mensenlichaam. Wow!

Wat dit allemaal met het wel of niet eten van vis te maken heeft? Op zich niet zoveel, maar ik vond dit zelf wel interessante weetjes, dus ik dacht ik gooi er vooraf even wat wetenswaardigheden tegenaan om het majestueuze van die vaak ondergewaardeerde oceaan te benadrukken door een klein plaatje te schetsen van dat bijzondere onderwaterleven.

Nu dan op naar de minder leuke feiten.

1. Zeebodemvernieling

Vissen in de commerciële visserij is niet simpel een netje in de zee hangen. Met soms enórme netten worden de wateren letterlijk onveilig gemaakt. Niet zomaar een groot net, nee zo één waar 13 vliegtuigen in passen om nog maar even met dat transportmiddel te blijven vergelijken.

Je kunt je voorstellen dat wanneer er met deze netten over de zeebodem wordt gesleept de gehele toplaag wordt weggeschraapt en al het leven daar wordt verstoord en vernield. Complete koraalriffen, oestervelden en zeegrasvelden worden volledig verwoest. Vele organismen verliezen hiermee hun leefomgeving voor zover ze niet zelf ten prooi zijn gevallen aan die allesverslindende vangnetten.

2. Over-overbevissing

Overbevissing is geen modern probleem. Al in de 17e eeuw werden de Nederlandse wateren overbevist. Echter neemt het probleem steeds grotere vormen aan: momenteel wordt volgens de FAO 80% van de visbestanden overbevist en kan één derde hiervan mogelijk niet meer herstellen. De voorspellingen zijn dat als we zo doorgaan de zeeën rond 2050 zijn leeggevist. In 2003 berekenden onderzoekers van Dalhousie University dat in 50 jaar tijd de stand van grote roofvissen al met 90% is afgenomen.

Door overbevissing raken bovendien meer dierpopulaties verstoord dan alleen de doelsoort. Wanneer bijvoorbeeld vooral op roofvissen (zoals zalm en tonijn) wordt gevist zullen prooivissen daardoor flink in aantal kunnen toenemen en bedreigen zij op hun beurt weer andere soorten in hun bestaan. En wanneer zo’n beetje alle prooivissen (zoals haring, ansjovis of sardines) worden weggevist worden hun natuurlijke bejagers bedreigd: niet alleen de roofvissen, maar ook vogels en zeezoogdieren hebben zo onvoldoende voedselaanbod.

Tevens heeft het overbevissen van plantenetende vissen grote gevolgen voor het koraalrif, omdat dit dan niet meer voldoende wordt begraasd. Dit zal in korte tijd door algen overwoekerd raken en afsterven.

Kortom, de visserij verstoort complete ecosystemen die van levensbelang zijn. Oók voor ons eigen voortbestaan.

Afspraken en keurmerken

Goedbedoelde internationale afspraken om een halt toe te roepen aan de massale overbevissing zijn veel te summier of worden steevast niet nageleefd. Keurmerken bieden geen garantie: ze reduceren slechts de verwoestende impact, maar nemen deze niet weg. Verantwoorde vis bestaat simpelweg niet. Elke vis die uit de zee wordt gehaald is er één te veel.

3. Lawaai

Tijdens de commerciële visvangst kunnen geavanceerde systemen met sonar worden ingezet om vissen te lokaliseren. Sonar (luide geluidsgolven) is funest voor het zeeleven. Dieren zoals dolfijnen en walvissen raken hun oriëntatiegevoel kwijt waardoor zij met grote regelmaat op de kustlijn stranden. Voor veel dieren is sonar fataal: wanneer zij te dicht bij de sonarbron zijn worden hun oren en hersenen letterlijk opgeblazen.

Overigens ligt de oorzaak hier niet enkel bij de visserij. Ook de Amerikaanse marine calculeert de dood van ruim 11 miljoen zeezoogdieren (32 verschillende soorten) in als bijkomstigheid van hun oorlogtestprogramma’s met sonar.

4. CO2, opwarming en verzuring

Opwarming van de aarde is momenteel een behoorlijk heet hangijzer om er maar even een toepasselijke metafoor in te gooien. Een teveel aan broeikasgassen rondom onze aardbol is niet goed weten we. De oceaan, die samen met het tropisch regenwoud de longen van de aarde vormt door CO2 op te nemen en zuurstof af te geven, wordt daardoor zowel warmer als zuurder.

Het in de oceaan levende fytoplankton neemt CO2 uit de atmosfeer op en produceert wel 50-70% van alle zuurstof op aarde. Maar dit plankton kan de huidige hoeveelheid CO2 niet aan is uit onderzoek gebleken, waardoor de wateren zuurder worden. Dit heeft gevolgen voor alle aardbewoners.

Verzuring

Een te hoge zuurgraad van de oceaan heeft een desastreuze invloed op organismen die kalkskeletten vormen, zoals koraalpoliepen, schaaldieren en ook het plankton: hoe hoger de zuurgraad hoe meer kalk wordt opgelost (net zoals je met azijn je waterkoker ontkalkt). Een afname van deze organismen heeft ook direct invloed op het voedselaanbod voor andere dieren.

Tevens hebben jonge visjes last van de veranderde zuurgraad: ze verliezen hun schuilinstinct en hebben moeite met hun oriëntatie tijdens migraties. Het moge duidelijk zijn dat dit bepalend is voor de toekomst van de gehele soort.

Onderzoek heeft aangetoond dat vissen van nature ontzuren. Zij filteren als het ware het water waarna zij basische kalkbrokjes uitscheiden die de zuurgraad juist verlagen. Maar doordat wij de zeeën leegvissen als een malle nemen we dit natuurlijke systeem weg, terwijl we aan de andere kant met onze vervuilende maatschappij de verzuring juist enorm in de hand werken.

5. Plastic

Nog zo’n bekend fenomeen: die drijvende afvalberg. Jaarlijks komt er zo’n 8 miljard kilo plastic troep in het water terecht. Ehm… hoeveel?

Dit afval beïnvloedt meer dan 250 diersoorten. Bijna de helft van alle zeevogels en zeezoogdieren en ruim 80% van alle zeeschildpadden worden door plastic bedreigd. Deze laatsten zien bijvoorbeeld plastic zakken aan voor kwallen en eten ze op. Andere dieren raken verstrikt en zullen hierdoor stikken, verhongeren of verdrinken.

Onder jonge dieren spelen nog andere problemen. Wanneer zij zelfs zonder direct levensgevaar verstrikt raken in een stuk plastic, zal dit naarmate zij groeien steeds dieper in hun lichaam snijden en alsnog voor problemen zorgen. We kennen allemaal wel die foto van een schildpad met een wespentaille door een sixpack-bandje om zijn ‘middel’.

Plastic not so fantastic

Naast de grote stukken plastic met hun overduidelijke dodelijke potentie is er ook nog het probleem van kleinere deeltjes en microplastics. Veel dieren, waaronder ook vele vogels, zien deze deeltjes aan voor voedsel, vaak ook omdat er algen op groeien. 98% van de onderzochte vogels heeft gemiddeld dertig stukjes plastic in zijn maag. Vervolgens zorgt zo’n permanent gevulde maag voor een verminderde hongerprikkel waardoor het dier verzwakt, zich niet (meer) kan voortplanten en voortijdig sterft.

“Maar wat heeft deze vervuiling nu van doen met de visvangst?” hoor ik je denken. Nou, deze problemen staan niet geheel los van de visserij, al lijkt dat zo op het eerste oog wel het geval. Vooropgesteld moeten worden dat we allemaal onze verantwoordelijkheid hebben in het reduceren van ons dagelijks plasticgebruik. Echter blijkt bijna de helft van al het plastic in de oceaan te bestaan uit achtergebleven visnetten. Een direct effect dus van de visconsumptie. Kunnen we nog zoveel rietjes en tasjes besparen als we willen, zolang we zeedieren niet uit ons eetpatroon schrappen zet dat niet genoeg zoden aan de dijk.

6. Eigen gezondheid

Tot slot heeft onze eigen gezondheid ook te lijden onder onze hedendaagse milieuproblematiek. In de wateren die onze planeet bedekken kunnen grote hoeveelheden gifstoffen voorkomen, hoofdzakelijk afkomstig uit de industrie. Het gaat o.a. om dioxines, zware metalen zoals kwik en cadmium en brandvertragers. Ook het plastic afval in de oceaan zorgt voor veel ongezonde stoffen: onderzoek laat zien dat er in al die verschillende soorten plastic zo’n tachtigduizend gifstoffen zitten.

Zeedieren zoals vissen en schelpdieren nemen deze giftige stoffen op via het water en hun voedsel. Zo komen ze in de gehele voedselketen terecht tot en met ons eigen bord aan toe. De gifstoffen kunnen bij veelvuldige consumptie gedurende langere tijd kankerverwekkend zijn.

Omega 3

De algemeen bekende stelregel is dat het eten van vette vis vooral belangrijk is vanwege de vetzuren die zij bevatten. Deze omega 3 vetzuren zitten echter alleen maar in die vis omdat zij deze binnenkrijgen door het opnemen van planktonalgen. Deze algensoort wordt tegenwoordig op grote schaal gekweekt voor algenolie (voedingssupplement), dus men hoeft geen vis(olie) te nuttigen om omega 3 binnen te krijgen.

Daarnaast zijn er ook diverse plantaardige bronnen die ons helpen om aan omega 3 te komen, zoals walnoten, lijnzaad(olie), koolzaad(olie), chiazaad en hennepzaad.

Meer over het belang van omega 3 en de dosering lees je hier.

‘Vis kan toch wel?’ deel 1 kun je hier lezen.

Kopfoto: Belle Co