Toen ik ergens in mijn twintiger jaren al een behoorlijke tijd vegetariër was, wist ik van het bestaan van veganisten. En net als zovelen vond ik die “wel erg ver gaan”. Want waarom zou je geen zuivel en eieren eten? Die komen toch van levende dieren? Daar hoeft geen dier voor dood, was mijn redenatie.

Wel besloot ik om vanwege dierenwelzijn enkel zuivel en eieren van biologische afkomst te kopen: “Dan weet ik zeker dat de dieren een goed leven hebben.” Ik was ook op de hoogte van dierlijk stremsel (het bindmiddel in kaas, wat uit de maag van een gedood kalfje komt) en dus at ik geen gangbare kaas meer, maar alleen vegetarisch gestremde kaas. Veel biologische kazen zijn gemaakt met dit microbieel stremsel, dus dat was geen probleem.

Zo, was ik even lekker diervriendelijk bezig!

Pas na 24 jaar vegetarisme ontdekte ik door deze speech dat de zuivel- en eierindustrie zelfs nog meer dierenleed met zich meebrachten dan de vleesindustrie. Ik was verbijsterd. Waarom wist ik dit niet?! Zo heb ik onbewust nog jarenlang bijgedragen aan de dood van talloze dieren. Dat was het moment om te beseffen dat die veganisten van toen dus helemaal niet zo extreem waren. Ik wist simpelweg niet wat zij wel wisten.

Daarom schrijf ik dit artikel, om de nog niet bewuste vegetariër of de vegan-to-be van informatie te voorzien. Cruciale informatie die ik zelf o zo graag veel eerder had willen hebben.

De ongemakkelijke waarheid

Wat ik ontdekte was namelijk dat ook in deze ogenschijnlijk onschuldige industrieën dieren werden doodgemaakt. En opgesloten, verminkt en uitgebuit en andere ellende. Waar een dier voor het vlees ‘slechts’ een kort ellendig leven heeft en dan wordt gedood, hebben melkkoeien en leghennen een relatief lang ellendig leven om vervolgens ook te worden gedood.

Want zodra hun productie terugloopt krijgen zij een enkeltje slachthuis, om het zo maar even uit te drukken. Een melkkoe die niet meer voldoende melk produceert of niet meer vruchtbaar genoeg is, gaat gemiddeld met een jaar of 5 à 6 naar de slacht, terwijl zij van nature wel 25 jaar kan worden. Een kip in de eierindustrie die niet meer winstgevend is door een teruglopende eierproductie wordt na één tot anderhalf jaar letterlijk afgedankt. Zij zou van nature circa 10 jaar kunnen worden. Ook deze dieren worden dus op een fractie van hun levensverwachting gedood.

Mannetjes

Daarnaast worden er in de zuivel- en eierindustrie miljoenen ongewenste dieren geboren: de mannetjes. Zij zijn compleet nutteloos voor deze industrieën. Zij geven immers geen melk of leggen geen eieren en dus worden zij massaal gedood. Heel triest.

Ik kwam erachter dat mannelijke kuikentjes – net uit het ei en geboren in een plastic krat zonder moeder – levend in een soort gehaktmolen worden gegooid. Of ze worden vergast. De eerste paar keren dat ik daar beelden van zag, barstte ik in tranen uit. In andere landen worden ze ook wel verdronken of levend begraven. Echt te gruwelijk voor woorden. In Nederland alleen zijn het al 45 miljoen haantjes per jaar. Dat is bijna 3 keer zoveel als de gehele Nederlandse bevolking. Elk jaar opnieuw, pfff.

Eenzelfde verhaal gaat op voor stiertjes die geboren worden op een melkveebedrijf. Ook zij zijn overbodig en gaan met een paar maanden naar het slachthuis voor hun vlees. Kalfsvlees bestaat uitsluitend omdat er een zuivelindustrie bestaat. Ik riep altijd “voor melk gaat geen dier dood”. Boy, was I wrong.

In hun korte leventjes komen ze nooit in de wei. Ze staan in kale stallen met soortgenootjes die hetzelfde lot staat te wachten. Na iets meer dan een half jaar komt er een veewagen voorgereden om ze op te halen en naar het slachthuis te brengen.

Mijn hart brak toen ik dit ontdekte. Omdat ik zo nodig melk, kaas en andere zuivelproducten wilde consumeren, moesten deze kalfjes eerst geboren en nu gedood worden. Bio-industrie, biologisch of biodynamisch: ik kwam te weten dat dit standaardpraktijk is in alle industrieën. Eigenlijk ook wel logisch, want ook op biologische en biodynamische bedrijven komen natuurlijk mannetjes ter wereld waar ze niets aan hebben.

Lichamelijke uitbuiting

Nog even terug naar de vrouwelijke dieren. In de jaren dat zij wel mogen leven staat hen een hoop onheil te wachten, waarbij vele dieren reeds in de stal sterven aan ziekten, tekorten of uitputtingsverschijnselen.

Zo zijn kippen doorgefokt op een onnatuurlijk hoge eierproductie. Waar haar oorspronkelijke voorouder slechts een stuk of 10 eieren per jaar legde, produceert de moderne kip in de industrie er wel 300 per jaar. Dat is zo’n beetje één ei per dag. Dit pleegt een enorme roofbouw op haar voortplantingsorganen. Van alle diersoorten heeft zij de allergrootste kans op eierstokkanker. En door het hoge calciumverlies aan al die eierschalen, loopt de kip zelf gemakkelijk een tekort op met botbreuken en kreupelheid tot gevolg.

Wanneer haar lichaam na 12 tot 18 maanden helemaal op is en de eierproductie is teruggelopen, wordt ze met al haar stalgenoten in krappe kratten gestopt en naar het slachthuis afgevoerd. “Het vangen, hanteren en opkratten van vleeskuikens en leghennen betekent ernstig ongerief voor de dieren”, staat in dit rapport van de universiteit van Wageningen te lezen. Je zal zelf wel kunnen bedenken dat het slachtproces zelf ook geen feestje is.

Vrijheid blijheid

Ik zag vaak koeien in de wei en interpreteerde dat als vrijheid en dus dierenwelzijn. Maar wat er achter gesloten deuren blijkt plaats te vinden kan ik verre van diervriendelijk noemen. Daarbij komt 1 op de 3 koeien nooit buiten en ’s winters staan sowieso alle dieren op stal.

Een koe geeft niet zomaar melk, zoals geen enkel vrouwelijk zoogdier dat doet. Pas als ze een jong heeft gekregen produceren haar uiers melk. Dat klinkt als een open deur, echter stond ik daar nooit bij stil, evenals zovelen met mij merk ik in gesprekken tijdens voorlichtingsacties. Aangezien een veehouder niet gaat wachten tot een koe en een stier een romantisch moment hebben, insemineert hij haar met zaad dat hij van een fokstierenbedrijf heeft gekocht. Er woont dan ook nooit een stier op een doorsnee zuivelboerderij.

De koe is, net als een menselijke vrouw, 9 maanden zwanger. En net als iedere moeder heeft zij zorg- en beschermingsinstincten wanneer haar jong is geboren. Echter krijgt ze daar de kans niet voor: direct na de geboorte wordt het kalfje bij haar weggehaald. Dit brengt een erg emotioneel scheidingsproces met zich mee voor zowel moeder als kind. Dagen later roepen ze nog steeds naar elkaar.

Dit is op zich al een dieronwaardig leven. Echter wordt de koe binnen 3 maanden na de bevalling alweer opnieuw zwanger gemaakt. En dat terwijl zij ondertussen meerdere malen per dag aan de melkmachines hangt. Nadat ook dit kalfje bij haar is weggehaald, zal zij weer geïnsemineerd worden. Dit alles herhaalt zich jaar in jaar uit.

Gezondheidsproblemen

Het zal geen verrassing zijn dat dit hele proces van doorlopende zwangerschappen en gelijktijdig continue melkproductie ten koste gaat van haar eigen gezondheid en de koe in korte tijd uitput. Ook een onevenwichtige voeding en de huisvesting (gladde en vuile stalvloeren, beperkte bewegingsruimte en geen natuurlijk gedrag kunnen uitoefenen) dragen bij aan gezondheidsproblemen.

De meestvoorkomende zijn:

• uierontstekingen: veroorzaakt door de continue melkafname en haar extreem grote uiers doordat ze ook nog zodanig is doorgefokt dat zij wel 8 keer zoveel melk produceert als van nature.
• kreupelheid: er gaat veel calcium verloren aan de melk, waardoor haar botkwaliteit achteruit gaat. Daarbij duwen de buitenproportionele uiers de achterpoten in een onnatuurlijke positie. Zeker 80% van de koeien kampt met klauwproblemen.
• stofwisselingsziekten: hoe hoger de melkproductie, hoe moeilijker het is om qua voeding op elk moment in de behoefte te voorzien
• op den duur verminderde melkproductie en idem vruchtbaarheid: dit is het signaal voor een veehouder om – bij aanhoudende verlaging – haar naar de slacht te brengen. Ze is immers niet meer winstgevend.

Ieder jaar belandt zo’n 30% van de Nederlandse melkkoeien in het slachthuis. Dat zijn circa een half miljoen dieren.

In het tv-programma Zembla hoorde ik een melkveehouder trots vertellen dat het belang van het dier het nooit wint van zijn rekenmachine. Andere opvallende uitspraken waren “Ik probeer hem nu drachtig te maken” en “Die koe zorgt beter voor zichzelf dan voor mij en daar heb ik hem niet voor”. En ik interviewde zelf onlangs een veehouder die een koe bij het slachthuis kwam afleveren vanwege een teruggelopen melkproductie. Laten we zeggen dat het een bijzonder gesprek was.

Het lot van het kalfje

Het kalfje krijgt de eerste twee weken individuele huisvesting, vaak in een zogeheten iglo, met kunstmelk als voeding. Het zal nooit bij zijn of haar moeder drinken. De vroege scheiding kan tevens een verstoord sociaal contact veroorzaken. Het geslacht bepaalt wat er vervolgens met het jonge dier gebeurt. Een stiertje wordt op (internationaal) transport gezet naar een kalveropfokbedrijf alvorens hij met een maand of 8 in het slachthuis belandt. Een koetje staat veelal hetzelfde lot als haar moeder te wachten: een baby- en melkmachine worden.

Onnodig

Ik werd en word nog steeds erg verdrietig van al deze praktijken. Hoe kan het dat wij zo met dieren omgaan? Hoe kan het dat dit allemaal gangbaar en legaal is? Hoe kan het dat wij weerloze dieren zo massaal uitbuiten en jongen geboren laten worden om ze vervolgens weer te doden simpelweg omdat we er niks aan hebben? En dat voor een product dat wij mensen helemaal niet nodig hebben. Want wat moet ons volwassen lichaam met moedermelk en dan ook nog van een ander zoogdier?

De antwoorden liggen voor een deel in onwetendheid. Ik wist zelf al deze zaken ook niet in de tijd dat ik nog zuivelproducten en eieren gebruikte, dus dat telt voor heel veel mensen. Daar denk je gewoon nooit over na. Bovendien was mij net als iedereen verteld dat je zuivel nodig hebt voor je gezondheid, o.a. voor calcium. Gelukkig is die gezondheidsmythe inmiddels allang weerlegd. Canada geeft het goede voorbeeld en heeft zuivel uit hun ‘Schijf van Vijf’-equivalent geschrapt: zij zien geen onmisbare gezondheidsvoordelen in deze producten. Sterker nog, volgens de WHO dragen zuivelproducten juist bij een verhoogde kans op o.a. hart- en vaatziekten. Eerder schreef ik een achtergrondartikel over calcium, mocht je je toch nog zorgen maken over deze voedingsstof.

Kip en ei

Overigens zijn alle hierboven beschreven praktijken en handelingen hetzelfde voor schapen en geiten. Inseminatie, lammeren weghalen, overmatig melken, mannelijke dieren doden en moederdieren met een teruggelopen productie naar de slacht afvoeren zijn daar evengoed de standaard.

Veehouders kunnen zich aangevallen voelen als hen deze omgang met de dieren wordt aangerekend en wijzen met de vinger naar de consument: zij vraagt immers om deze producten. Maar die consument is op haar beurt totaal niet op de hoogte van wat de dieren moeten doorstaan en gaat er achteloos vanuit dat die producten op geheel diervriendelijke wijze zijn geproduceerd, “want er gaat toch geen dier voor dood?”. Een beetje een kip en ei verhaal dus, om er maar even wat ironie tegenaan te gooien.

Alternatieven

Omdat ik ooit vegetariër was geworden vanuit ethisch oogpunt (ik wilde tenslotte niet dat er dieren voor mij moesten lijden of gedood werden), kon ik na het ontdekken van al dit leed niet anders dan ook stoppen met zuivel en eieren. Maar tja, kaas…. dat zou ik toch wel heel erg gaan missen. Zouden daar smaakvolle alternatieven voor zijn?

Het korte antwoord is: ja!

Nederland is een echt zuivelland en daarom vinden veel mensen het lastig om zuivel en met name kaas te laten staan. Begrijpelijk, want ik was er ook altijd gek op. Gelukkig zijn er tegenwoordig talloze plantaardige alternatieven voor melk, yoghurt, kaas, toetjes, slagroom, ijs en noem maar op, zodat je geen smaak hoeft te missen. Deze zijn gemaakt van bijvoorbeeld soja, haver of kokos.

Tips

JOIN zou JOIN niet zijn als we niet een hele zwik tips en inspiratie voor je op een rij hadden gezet!

Een handig overzicht van de verschillende plantaardige melksoorten vind je hier. Andere zuivelalternatieven vind je op deze pagina. Vrijwel alle supermarkten hebben tegenwoordig veel van deze producten in hun assortiment, de één wat meer dan de ander.

Say cheese
De vegan kaas van Wilmersburger (te koop bij o.a. Jumbo) heeft mij destijds geholpen de transitie te maken. Violife is vergelijkbaar en verkrijgbaar bij de meeste AH’s en bij steeds meer Jumbo’s. Online kun je nog veel meer soorten kopen, zoals deze 100+ kaasvervangers.

Een ei hoort er niet meer bij
Ook voor eieren zijn er meer dan 20 alternatieven, waarbij kala namak (zwavelzout) mijn favoriet is. Waarom? Omdat je in een handomdraai een ei-smaak aan een gerecht geeft. Strooi bijvoorbeeld wat kala namak over een geprakte avocado met een versnipperd uitje en kerriepoeder en tadaa, je hebt vegan eiersalade!

Meer inspiratie voor ei-vervangers vind je in dit artikel van collega-auteur Daniëlle, waarin je precies kunt zien in welk gerecht je wat kunt gebruiken. Ook in onderstaand schema vind je huis-, tuin- en keukenoplossingen voor het vervangen van ei. Zo wordt plantaardig eten een eitje!

Ander lekkers
Melk en ei zitten vaak ook verstopt in bepaalde producten. Denk aan koekjes, gebak en sauzen.

• Op Vegan Wiki vind je een overzicht van tientallen zo niet honderden koekjes zonder dierenleed. Dat wordt extra smullen!
• Vegan gebak vind je o.a. bij Hema, MultiVlaai en De Bijenkorf. Andere baksels vind je ook online bij bijvoorbeeld Vegan Bakery en Het Zaanse Bakkertje. Of bestel deze overheerlijke brownies!
• Check ook zeker dit blog met vegan lekkers voor bij de koffie en thee. Om je vingers bij af te likken!
• Sauzen zijn er ook in alle soorten en maten (tip: Mayolijn van Remia!)

Zoek je een ander product? Check dan dit superhandige overzicht (food en non-food).

Zoals je ziet hoef je echt geen enkel voedingsmiddel te missen wanneer je dierlijke producten uit je eetpatroon schrapt. Jij blij, de dieren blij!

Kopfoto (onbewerkt): Uberprutser